Παλιό πτηνόμορφο ρόπτρο πάνω σε πόρτα σε χωριό στα Ζαγοροχώρια

Ρόπτρα στο Ζαγόρι

Το ρόπτρο [αρχαία ελληνική: ῥόπτρον]

Χτυπητήρι πόρτας, ἐπίσπαστρον ή ἐπισπαστήρ.
Μεταλλικό αντικείμενο σε διάφορα σχέδια, το οποίο κρέμεται στην εξώπορτα των σπιτιών και οι επισκέπτες το χτυπούν αντί για κουδούνι.

Παραδοσιακό πτηνόμορφο ρόπτρο σε παλιά αλλά συντηρημένη πόρτα σε σπίτι στο Βραδέτο στα Ζαγοροχώρια

Πτηνόμορφο ρόπτρο σε πόρτα

 

Όμηρος (Οδύσσεια)
«χρυσέη κορώνη»

Ηρόδοτος
«ῥοπάλου ξύλου τετυλωμένου σιδήρῳ»

Ευριπίδης (Ιππόλυτος)
«τῷ τρόπῳ Δίκης έπαισεν αὐτόν ῥόπτρον»

Αριστοφάνης (Λυσιστράτη)
«νῦν δέ και ῥόπτρον χέρας ἡδέως ἐκκρηνάμεσθα»

Ονοματολογία τού ρόπτρου:

(αρχ. – ρέπω > ροπή) από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενέχει στοιχεία που αφορούν:

  • τη μορφολογία του («κορώνη»=κρίκος, «δοκάνι»=θηλιά, «κοράκι»=στέλεχος αμόνι, «χεράκι»)
  • τον ήχο (ηχομιμητικό π.χ. «τσουκολίδι»=κουδούνι, «ταχτάκι»=τακ-τακ)
  • τη χρήση του («ἀναπαιστήρ» για κρούση, «ἐπισπαστήρ» για έλξη)

Μορφές τού ρόπτρου

  • στην απλούστερη του μορφή ένας απλος κρίκος ή χαλκάς
  • στην συνηθέστερη μια κατακόρυφη πλάμη με κλειστά δάκτυλα που κρατούν μια μικρή σφαίρα
  • ή ένα πολυτελές ρόπτρο που στόλιζε θύρες αναλόγων οικοδομημάτων

 

 

Μέσα από γραπτές πηγές αλλά και παραστάσεις σε αγγεία είναι δυνατό να υποθέσουμε με ασφάλεια την ύπαρξη τού ρόπτρου-κρίκου και τού «ῥοπάλου ξύλου τετυλωμένου σιδήρῳ», που αναφέρει ο Ηρόδοτος, το οποίο αποτελούνταν από ένα ξύλινο στέλεχος τυλιγμένο με μεταλλικά στοιχεία.

Η μορφολογική εξέλιξη του από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι σήμερα αφομοίωσε τα καλλιτεχνικά ρεύματα αλλά και τα τεχνολογικά επιτεύγματα στον τομέα τής μεταλλουργίας κάθε εποχής, εισάγοντας νέα σχήματα και κοσμολογικούς συμβολισμούς.

Τα νεότερα ρόπτρα φαίνεται ουσιαστικά να ακολουθούν τους ήδη παγιωμένους στην πορεία των αιώνων μορφικούς τύπους, ανανεώνοντας το μορφοπλαστικό τους λεξιλόγιο με διακοσμητικά μοτίβα και θέματα.

Από τον ομηρικό επισπαστήρα, τον εικονιζόμενο πλειστάκις στα αγγεία, το ρόπτρο, στην πάροδο των αιώνων, μεταμορφώνεται, καθώς αλλάζουν τα υλικά κατασκευής του.


Το αρχικά “ευθύ ρόπτρο” παίρνει στους κλασσικούς χρόνους τη μορφή τής λεοντοκεφαλής με κρίκο στα δόντια τού  ζώου, ενώ το ρόπτρο τής ελληνιστικής περιόδου έχει το σχήμα βρόχου. Κατά το μεσαίωνα, έχουμε τις πρώτες δυτικές επιδράσεις με τα ζωόμορφα ρόπτρα, που εξελίσσονται περαιτέρω, για να φθάσουμε στην αναγέννηση, οπότε και παρουσιάζεται η μεγαλύτερη ποικιλία σε περίτεχνα σχέδια. Τότε, το ρόπτρο γίνεται το κατ’ εξοχήν στολίδι της εξώπορτας. Μόλις τον 16ο αιώνα, προκύπτει το επίθυρο χεράκι, που μαζί με τον κρίκο, θα αποτελέσουν τις κυρίαρχες μορφές του 19ου αιώνα.

Βιβλιογραφία:
Μάνος Μικελάκης – ΝΕΟΤΕΡΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΑ ΡΟΠΤΡΑ (αρχείο pdf)