Η Καθαρά Δευτέρα είναι το τέλος των Απόκρεω και η πρώτη μέρα τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής (Σαρακοστής).

Χαρταετός, Κ. Δευτέρα

Η λέξη Καθαρή εκκλησιαστικά σημαίνει το ξεκίνημα τής κάθαρσης των Χριστιανών που αρχίζει με νηστεία. Από την Καθαρά Δευτέρα ξεκινάει η νηστεία τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Απαραίτητα στοιχεία τής αποκριάς θεωρούνται τα κούλουμα και το πέταγμα τού χαρταετού με τα οποία κλείνει ο εορτασμός τού καρναβαλιού.
Τους χαρταετούς τούς κατασκεύαζαν παλιά μόνοι τους με καλάμια και χαρτί, ήθελαν μαστοριά στο ζύγισμα. Αν δεν τα κατάφερνες να τα ζυγιάσεις χαρταετό ψηλά δεν έβλεπες. Με το χαρταετό πέταγαν μακριά κάθε έγνοια τού χειμώνα, με τον ερχομό της άνοιξης. Με τον όρο κούλουμα, εννοούμε τη μαζική έξοδο του κόσμου στην ύπαιθρο και τον εορτασμό της Καθαράς Δευτέρας έξω στην φύση.

Τα κούλουμα είναι γνωστά και σαν κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες ή κούμουλα. Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι. Σύμφωνα με τον πατέρα τής ελληνικής λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη η προέλευση τής λέξης είναι λατινική, από το cumulus που εκτός από την σημασία τού σωρού, σημαίνει και την αφθονία, το περίσσευμα, το πέρας, αλλά και τον επίλογο.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή προέρχεται από μια άλλη λατινική λέξη, την λέξη «κόλουμνα» δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό επειδή το πρώτο γλέντι τής Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα, έγινε στους Στύλους τού Ολυμπίου Διός. Όποια όμως κι αν είναι η ρίζα τής λέξης, απ’ όπου κι αν προέρχεται, τα κούλουμα είναι μια καλή ευκαιρία για όλους να διασκεδάσουν κοντά στην φύση.

Η γιορτή τής Καθαράς Δευτέρας θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών τής αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα καθαρίζουν ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς, διότι και τέτοιου είδους λιχουδιές γεύονται μερικοί, αντί για λαγάνες, χαλβά, ελιές και πίκλες που προτιμούν οι πιο πολλοί, σαν αποτοξίνωση από τα πλούσια φαγοπότια της αποκριάς.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.

Στα Ιωάννινα, σε διάφορες συνοικίες τής πόλης το βράδυ τής τελευταίας Κυριακής, πριν τη νηστεία τής Σαρακοστής, ανάβουν αποκριάτικες φωτιές, οι «τζαμάλες». Έθιμο που υπάρχει από τον 19ο αιώνα στα Γιάννενα. Οι «τζαμάλες» ζεσταίνουν από την παγωνιά τής περιοχής, ενώ με το άναμμα τής πρώτης σπίθας ξεκινάει η μεγάλη γιορτή.

Η Κυρά Σαρακοστή

Κυρά Σαρακοστή

Η Κυρά Σαρακοστή είναι ένα διαφορετικό ημερολόγιο, ένα “μετρητάρι”, που χρησιμοποιούνταν σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο από πολύ παλιά για την μέτρηση των εβδομάδων τής Μεγάλης Σαρακοστής, τής νηστείας δηλαδή που προηγείται του Πάσχα.

Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά ή μια ζυμαρένια φιγούρα που απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες εβδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι την Ανάσταση. Το Μεγάλο Σάββατο έκοβαν και το τελευταίο πόδι. Αυτό το κομμάτι το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα και θεωρούταν ότι έφερνε γούρι σε όποιον το έβρισκε. Σε κάποιες περιοχές το έβδομο πόδι τοποθετούταν στο ψωμί τής Ανάστασης και πάλι έφερνε γούρι σε όποιου την φέτα βρισκόταν.