Μια καινούργια εταστική ματιά στο Ζαγόρι
Αλέξανδρος Μαλαπέτσας, φωτογραφίες από το Ζαγόρι.
Βουνά
Πληροφορίες για τα βουνά τής Β. Πίνδου που βρίσκονται στην περιοχή τού Ζαγορίου και των Δρυμών Βίκου-Αώου και Βάλια Κάλντα
Ασπροπάρης
Ασπροπάρης – Neophron percnopterus
Τοπικά: Κουκάλογο, Αλογόκουκο, Κουκουτάλογο, Ασπρόκοτα, Τυροκόμος, Χελωνάς, Μπατζουτιέρα, Μπάτζος, Μπούρντου Κ΄σάρρου (Βλάχικη), Σλανάρκα, Κάινα-Μάινα (Πέλλα), Άκμπαμπα (Θράκη)
Ένα από τα πλέον αινιγματικά και παράξενα πουλιά του πλανήτη μας βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης, μη εξαιρουμένης βέβαια και της χώρας μας. Είναι το πρώτο πουλί στον κόσμο που προστατεύτηκε με νόμο από τους Φαραώ, με ποινή θανάτου, αναγνωρίζοντας έτσι την σημαντική του συμβολή στην καθαριότητα των οικισμών από τα σκουπίδια και τα υπολείμματα της τροφής των ανθρώπων. Αποτελώντας το πρώτο γράμμα της αιγυπτιακής αλφάβητου, το ιερογλυφικό που προφέρεται “ah”, το πουλί ονομάστηκε και «κοτόπουλο του Φαραώ». Κανένα άλλο είδος δεν έχει τόσο πολύ συνδεθεί με μύθους, θρύλους, παραδόσεις και μαντικές πράξεις στις ορεινές κοινότητες της χώρας μας. Είναι ο μόνος γύπας στο κόσμο που μεταναστεύει και οι χωρικοί πιστεύουν ότι κουβαλάει στην πλάτη του τον κούκο φέρνοντας την άνοιξη και την καλοτυχία καθορίζοντας με τη μαγική του παρουσία την υγεία και την προκοπή των κτηνοτρόφων, το πήξιμο του γιαουρτιού, την παραγωγή του τυριού, ενώ συμμετέχει σε γάμους, ακόμη και «τσουράπια» φέρνει στα παιδιά (Οιωνός, τεύχος 25 σελ.12-13). Συνδέεται πολύ με τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του, σχεδόν πάντοτε φώλιαζε σε βράχια δίπλα σε κωμοπόλεις, χωριά, και οικισμούς, ακόμη και δίπλα στις στάνες, ενώ σπανιότερα σε κτίρια, σκεπές, δέντρα, στο χώμα ακόμη και στην κορυφή τερμιτοφωλιών!!!
Θεωρείται ένα από τα εξυπνότερα πουλιά του πλανήτη, όχι μόνο επειδή είναι από τα πρώτα είδη στο κόσμο που ανακαλύφθηκε ότι χρησιμοποιεί εργαλεία, αλλά και διότι είναι το μόνο που «διδάσκει» το κόλπο αυτό σε άλλα άτομα του ίδιου είδους, δηλαδή πως να επιλέγουν τις κατάλληλες πέτρες και πως θα τις χρησιμοποιούν για να σπάσουν αυγά στρουθοκαμήλου! Κυρίαρχος απέναντι στα άλλα σκουπιδοφάγα πουλιά (κορακοειδή, γλάροι, κτλ), στα ψοφίμια θα πρέπει να περιμένει τους μεγαλόσωμους γύπες να τελειώσουν για να ξεκοκαλίσει το υπολείμματα. Τρέφεται σχεδόν με οτιδήποτε νεκρό, από ψάρια και φάλαινες μέχρι και ψοφίμια του ίδιου του είδους του (!). Τρώει και σάπια φρούτα, αλλά και ζωντανά έντομα που πιάνει στον αέρα εντοπίζοντας τα με την οξύτατη όρασή του, αφού αναγνωρίζει αντικείμενα 4-8 εκατοστών από ύψος 1000 μέτρων! Αγαπημένη του τροφή είναι και οι χελώνες και είναι το μόνο πουλί που καταφέρνει να τις φάει ζωντανές, τρυπώντας τις από το πίσω μέρος με το επιδέξιο ράμφος του, ενώ ο Χρυσαετός αναγκάζεται να τις σπάσει πετώντας τις στα βράχια και ο Γυπαετός να τις κλέψει από τον Χρυσαετό. Συναγωνίζεται στις παραξενιές τον πλησιέστερο του συγγενή Γυπαετό, καθώς και αυτός βάφεται λίγο και αντί για κόκαλα τρώει (συμπληρωματικά) κόπρανα από αγελάδες, γίδια και πρόβατα! Η μυστηριώδης για τους επιστήμονες αυτή συνήθεια, βρέθηκε ότι συντελεί στην πρόσληψη καροτενοειδών, ειδικών ουσιών που δίνουν το έντονο κίτρινο γυμνό δέρμα του προσώπου, δείγμα κυριαρχίας (όπως το κόκκινο στο μάτι του Γυπαετού), σημαντικό γνώρισμα στην ιεραρχική σειρά των γυπών στην κατανάλωση της τροφής και στις γαμήλιες επιδείξεις.
Ξυπνάει τα χαράματα, νωρίτερα από τα περισσότερα αρπακτικά που περιμένουν τεμπέλικα τα ανοδικά ρεύματα για να πετάξουν, και παράξενο για γύπα, χρησιμοποιεί πολύ συχνά το φτεροκόπημα, αν και μπορεί να γυροπετάει για ώρες σε ακτίνα 20 περίπου χιλιομέτρων (μέγιστο ως και 70!) από την φωλιά του για να τραφεί. Έχει δε καταρρίψει και το παγκόσμιο ρεκόρ για την μακρύτερη πτήση διανύοντας 1017 χιλιόμετρα μέσα σε δύο μόνο μέρες διασχίζοντας την Σαχάρα. Τις θεαματικές γαμήλιες πτήσεις θα απολαύσουν όσοι ψάξουν να εντοπίσουν τα αναπαραγωγικά ζευγάρια νωρίς την άνοιξη, (τέλη Μάρτη με αρχές Απρίλη) θαυμάζοντας τις βουτιές από μεγάλο ύψος όταν τα δύο πουλιά είναι συνεχώς μαζί ζευγαρώνοντας μάλιστα καθημερινά (πολύ συχνότερα από τα άλλα αρπακτικά), ενώ όπως και στον Γυπαετό, κάποια «ζευγάρια» αποτελο ύνται και από τρία άτομα. Ασυνήθιστο για γύπα, μπορεί να γεννήσει ως και τρία αυγά, ενώ οι νεοσσοί θα πετάξουν αργότερα από κάθε άλλο αρπακτικό, στο τέλος Αυγούστου και τον πρώτο καιρό θα συντροφεύουν τους γονείς τους ψάχνοντας μαζί τους για φαί, ενώ σύντομα θα εγκαταλειφθούν για να μεταναστεύσουν μοναχοί στην Αφρική όπου θα μείνουν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Είναι αξιοπερίεργο λοιπόν πως ένα είδος τόσο κοινό και με τέτοια εξυπνάδα που φώλιαζε σε όλες τις παρυφές των πεδιάδων της χώρας με εκατοντάδες να συγκεντρώνοντα ακόμη και πριν 2 δεκαετίες στους σκουπιδότοπους (βλέπε Οιωνός 34 σελ. 27) δεν τα καταφέρνει να ευημερήσει στο 21ο αιώνα! Εδώ έχουμε δυστυχώς πάλι την επιβεβαίωση «της τραγωδίας των κοινών ειδών» (“the tragedy of the commons”) που αναφέρεται σε κοινότατα είδη που ξαφνικά οι πληθυσμοί τους καταρρέουν. Υπεύθυνη για αυτό είναι η ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής μας ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές της Ευρώπης με την εντατικοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, την εξαφάνιση των λιβαδικών εκτάσεων στα πεδινά και την μείωση της εκτατικής κτηνοτροφίας. Η εκμηχάνιση σήμανε τη δραματική μείωση του πληθυσμού των ζώων φόρτου και η ανάγκη για την αντιμετώπιση ασθενειών την υποχρεωτική ταφή των νεκρών ζώων, την υποχρεωτική καύση όλων των ζωικών αποβλήτων από τα σφαγεία καθώς και το κλείσιμο των χωματερών. Στην Αφρική αρνητικά επέδρασαν η υπερβόσκηση των δασών ακακίας και η δραματική μείωση άγριων οπληφόρων όπως οι γαζέλες και μεγαλόσωμων πουλιών όπως οι στρουθοκάμηλοι από το κυνήγι. Με παγκόσμιο πληθυσμό μόνο 30-45 χιλιάδες ενήλικα άτομα και με μείωση ως και 86% στην υποσαχάρια περιοχή μέσα σε 30 χρόνια, φαίνεται ότι ο Ασπροπάρης βαδίζει ολοταχώς προς τον ολοκληρωτικό αφανισμό.
Η αύξηση της απευθείας θνησιμότητας οφείλεται κυρίως στη απευθείας δηλητηρίαση από χημικές ουσίες όπως οι «φόλες» που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση σαρκοφάγων, τα αντιβιοτικά που χορηγούνται σωρηδόν στα σταβλισμένα ζώα και οδηγούν στην κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος των πουλιών, τα αρουραιοκτόνα με τα οποία ψεκάζονται οι σκουπιδότοποι στο εξωτερικό, τα αγροχημικά και η μολυβδίαση. Ακόμη αναφέρονται περιπτώσεις σύγκρουσης με ανεμογεννήτριες, καλώδια υψηλής τάσης και πυλώνες μεταφοράς ρεύματος. Το εκρηκτικό μίγμα συμπληρώνεται και με την ενόχληση από την κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων κοντά στις θέσεις φωλιάσματος.
Ευτυχώς υπάρχει ελπίδα! Η Γαλλία είναι η μόνη χώρα παγκοσμίως όπου μετά από προσπάθειες πολλών ετών το είδος αυξάνει.
Ρήγας Τσιακίρης
Δασολόγος – Περιβαλοντολόγος ΜSc Oικολογίας
Υποψήφιος διδάκτορας Οικολογίας Σχ. Βιολογίας ΑΠΘ
Λαυρέντης Σιδηρόπουλος
Φοιτητής Ecology and Conservation
Περισσότερες πληροφορίες: http://ornithologiki.gr/
Το πέρασμα των παγετώνων από τα βουνά της Ελλάδας
Κείμενο-Φωτογραφίες: Άρης Λεονταρίτης, Γεωργία Κανελλοπούλου
Πίνδος. Οκτώβρης, 30.000 χρόνια πριν από σήμερα. Το χιόνι πέφτει απαλά και σκεπάζει σιγά-σιγά τις πλαγιές του βουνού. Σε κάποια σημεία το περσινό χιόνι παραμένει συσσωρευμένο σε κοιλάδες και κοιλότητες καθώς ο αδύναμος ήλιος του καλοκαιριού για ακόμη μια χρονιά δεν κατάφερε να το λιώσει. Ακόμη και το πιο ζεστό μεσημέρι του Ιουλίου η θερμοκρασία είναι μόλις 18 βαθμοί. Τα χρόνια περνούν και τα αλλεπάλληλα στρώματα χιονιού μεταμορφώνονται σε ένα σκληρό στρώμα πάγου, το οποίο συνεχώς βαραίνει και επεκτείνεται. Οι εσωτερικές δυνάμεις που αναπτύσσονται από τη βαρύτητα είναι τεράστιες. Ο πάγος στα χαμηλότερα στρώματα γίνεται ελαστικός ενώ η ασφυκτική πίεση κοντά στην επιφάνεια του εδάφους προσφέρει στον εφαπτόμενο πάγο την ενέργεια που χρειάζεται για να λιώσει. Ένας συνδυασμός φαινομένων ολίσθησης (με τη βοήθεια του νερού μεταξύ εδάφους- πάγου), ερπυσμού (λόγω της ελαστικότητας των χαμηλότερων στρωμάτων) και θραύσης (στην επιφάνεια του πάγου) δίνουν ζωή στον μέχρι τώρα άψυχο γαλανό πάγο. Γίνεται ένα επιβλητικό, αργοκίνητο ποτάμι που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του. Ένας παγετώνας. Καθώς τα χρόνια περνούν, η γη στρέφει τον άξονα της, ώστε να ξαναφέρει το παγωμένο βορινό της μάγουλο προς τον καλοκαιρινό ήλιο. Αρχίζει σιγά-σιγά να ξεμουδιάζει και οι πάγοι συρρικνώνονται υποχωρώντας τελικά άτακτα, προς τα πάνω. Έτσι, και αυτή η παγετώδης περίοδος είναι πια παρελθόν. Μέχρι να έρθει η επόμενη, ο δυνατός ήλιος λιώνει τα χιόνια κάθε καλοκαίρι και το μόνο που έχει απομείνει πλέον από τους παγετώνες είναι τα σημάδια που έχει χαράξει το σαρωτικό πέρασμά τους στη γη.
Τα βουνά του ελλαδικού χώρου φέρουν πολλά τέτοια σημάδια και αν κανείς τα γνωρίζει είναι αρκετά εύκολο να τα εντοπίσει. Που; Συνήθως σε υψόμετρα άνω των 1.800 μέτρων, χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα. Για παράδειγμα το Σκαμνέλι Ζαγορίου στις νότιες πλαγιές της Τύμφης είναι χτισμένο μέσα σε μια εκτενή παγετωνική μορένα σε υψόμετρο 1.100 μέτρων. Ιδιαίτερα η Τύμφη και ο Όλυμπος αλλά και ο Σμόλικας, το Περιστέρι, τα Βαρδούσια, η Γκιώνα και οι λοιποί ψηλοί της παρέας αποτελούν ιδανικά πεδία για την εύρεση εντυπωσιακών παγετωνικών γεωμορφών. Παρατηρείς τα χαρακτηριστικά αυτά χνάρια, κατανοείς, και αφήνεις την φαντασία σου να αναπλάσει το παγετώδες τοπίο του παρελθόντος.
Η ακριβέστερη ένδειξη ύπαρξης ενός παγετώνα είναι οι μορένες ή αλλιώς λιθώνες (moraines), δηλαδή οι αποθέσεις υλικών (χώμα, πέτρες, βράχοι) στα όρια του παγετώνα. Καθώς ο πάγος κινείται, συνθλίβει και παρασύρει τα χαλαρά στρώματα του υποκείμενου εδάφους, ωθώντας τα προς το ρύγχος του (snout) αλλά και εκατέρωθεν προς το πλάι (σχηματικά θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την συνεχόμενη κίνηση ενός αντικειμένου στην άμμο). Οι πλευρικές αυτές μορένες (lateral moraines) ενισχύονται από βράχους και πέτρες που πέφτουν δεξιά και αριστερά του παγετώνα από την αγκαλιά της κοιλάδας που τον φιλοξενεί (Εικόνα 1). Όταν το κλίμα αρχίζει να είναι πιο ζεστό και ο παγετώνας υποχωρεί σιγά-σιγά προς τα πίσω, αφήνει σε ευδιάκριτη θέση τις αποθέσεις αυτές που μαρτυρούν την συνολική του εξάπλωση σε διάφορες φάσεις επέκτασης (ή υποχώρησης) του κατά τις παγετώδεις περιόδους στις οποίες έζησε. Ακριβώς μπροστά από την τελική του θέση, διαγράφεται σε σχεδόν ημικυκλικό σχήμα η τερματική μορένα (terminal/end moraine). Το ανάχωμα αυτό πολλές φορές δεν αφήνει τα νερά που προκύπτουν από το λιώσιμο του πάγου να κινηθούν ελεύθερα ευνοώντας το σχηματισμό λιμνών (moraine dammed lakes). Μπορούμε να πούμε ότι οι παγετωνικές αλπικές λίμνες είναι το ζωντανό στοιχείο του παρόντος που μας συνδέει με τον παγετώνα του παρελθόντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι δίδυμες λίμνες Φλέγγες στο Μαυροβούνι (Εικόνα 2).
-
- 1
-
- 2
-
- 3
-
- 4
-
- 5
Τόσο η Δρακόλιμνη της Τύμφης όσο και του Σμόλικα ΔΕΝ είναι παγετωνικής προέλευσης, παρά την διαδεδομένη άποψη ότι πρόκειται για παγετωνικές αλπικές λίμνες. Ο Philip Hughes στη διδακτορική του διατριβή πάνω στην παγετωνοποίηση της Τύμφης και του Σμόλικα κατά το Τεταρτογενές (βλ. βιβλιογραφία) έχει αναπαραστήσει την ανάπτυξη των παγετώνων στις διάφορες περιόδους με βάση τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα πεδίου. Στους αντίστοιχους χάρτες που δημιούργησε είναι σαφές ότι οι δυο αυτές λίμνες βρίσκονται εκτός των ορίων των παγετώνων. Άλλωστε, αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά το ανάγλυφο που περιβάλλει τις λίμνες, είναι σαφές ότι δεν πρόκειται για παγετωνικά δημιουργήματα, καθώς δεν συνάδει με την ύπαρξη παγετώνων στο παρελθόν (π.χ. ανυπαρξία μορένων και αμφιθεατρικών σχηματισμών). Η δε δημιουργία τους, αποδίδεται σε καθαρά γεωλογικά αίτια. Αντιθέτως, η Ξερόλουτσα στην Τύμφη και η λίμνη της Μόσιας στο Σμόλικα είναι σαφέστατα παγετωνικές. Το πέρασμα του παγετώνα διαγράφεται επίσης στις χαραγμένες και λείες πετρώδεις επιφάνειες (glacial groove/glacial furrow), οι οποίες δημιουργούνται από την τριβή του πάγου στα σκληρά στρώματα που αποκαλύπτονται με τη διαδικασία που περιγράφεται παραπάνω. Σε αυτές που αγναντέψαμε από την κορυφή της Αστράκας (Εικόνα 3) φαίνεται καθαρά η κίνηση των κατερχόμενων, από τις ψηλές κορφές, παγετώνων προς την Ξερόλουτσα και το Μέγα Λάκκο. Ένα ακόμα παγετωνικό αποτύπωμα που έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και με λίγο προσοχή παραπάνω εντοπίζεται εύκολα είναι οι πλάνητες λίθοι (erratic boulders). Κατά το ταξίδι του παγετώνα παρασύρονται βράχοι διαφόρων μεγεθών και σύστασης, οι οποίοι όταν απεγκλωβίζονται από τον πάγο καταλήγουν να στέκουν σε σημεία που η παρουσία τους μοιάζει αφύσικη (Εικόνα 4) είτε λόγω του διαφορετικού πετρώματος (π.χ. φλύσχης πάνω σε ασβεστολιθικό υπόστρωμα) είτε λόγω της θέσης (π.χ. σε σημείο που δεν θα μπορούσε να έχει κυλίσει μετά από αποκόλληση από κάποια γειτονική πλαγιά). Έτσι, μοναχικοί βράχοι, αποκομμένοι από το μητρικό τους περιβάλλον, στέκουν μπροστά στον ορειβάτη μαρτυρώντας τη γεωλογική ιστορία του τοπίου.
Ένα από τα πιο συνηθισμένα ανάγλυφα που ευνοεί τη γέννηση ενός παγετώνα είναι ένας βαθύς σχηματισμός στο υψηλότερο μέρος μιας μελλοντικά παγετώδους κοιλάδας όπου πραγματοποιείται η συσσώρευση του χιονιού και η δημιουργία πάγου. Ο παγετώνας που αναπτύσσεται εκεί καλείται περιφερειακός (cirque glacier) και περιστοιχίζεται από ορθοπλαγιές τις οποίες διαβρώνει, δημιουργώντας έναν χαρακτηριστικό αμφιθεατρικό σχηματισμό (cirque). Τυπικά παραδείγματα τέτοιων σχηματισμών (Εικόνα 5) είναι τα Μεγάλα Καζάνια του Ολύμπου και οι βορεινές ορθοπλαγιές της Τύμφης (Πλόσκος, Γκαμήλα, Καρτερός, Μεγάλα Λιθάρια, Τσούκα Ρόσσα κτλ). Συνεχίζοντας την καθοδική του πορεία προς την κοιλάδα επιφέρει την μεγαλύτερη σε κλίμακα αλλαγή στο τοπίο. Οι ορεινές κοιλάδες, οι οποίες έχουν αρχικά σχήμα V λόγω της ποτάμιας κοίτης, βαθαίνουν και διευρύνονται από την παγετωνική διάβρωση που τους προσδίδει ένα σχήμα τύπου U. Το συγκεκριμένο αποτύπωμα λόγω της κλίμακάς του διακρίνεται καλύτερα από μακριά και είναι από τις μορφές που αναζητά κανείς αγναντεύοντας ένα ορεινό τοπίο από ψηλά.
Όλα τα παραπάνω είναι αποτέλεσμα της δράσης του πάγου, τα άμεσα ίχνη. Κατά το λιώσιμο των παγετώνων όμως, απελευθερώθηκαν τεράστιες ποσότητες νερού οι οποίες με τη σειρά τους διαμόρφωσαν μοναδικούς γεωλογικούς σχηματισμούς όπως το φαράγγι του Βίκου στον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Το γειτονικό φαράγγι του Αώου όπως και το φαράγγι της Πορτίτσας στον Όρλιακα σχηματίστηκαν με τον ίδιο τρόπο. Το νερό ακολούθησε τις διαδρομές που όρισαν τα ρήγματα και ταχύτατα διάβρωσε κατακόρυφα τους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, δημιουργώντας τα βαθιά αυτά φαράγγια. Η διαφορά στη σύσταση του ασβεστόλιθου καθορίζει και την αντίσταση στη διαβρωτική διαδικασία. Έτσι, όπου το νερό συναντούσε ανθεκτικά στρώματα χρειαζόταν περισσότερο χρόνο να τα διαβρώσει και η κοίτη του ποταμού γινόταν πιο πλατιά, αφήνοντας χαρακτηριστικά σκαλοπάτια στην κατακόρυφη ποτάμια δομή, γνωστά και ως ποτάμιες αναβαθμίδες. Παρατηρώντας τα φαράγγια του Βίκου και του Αώου μπορούμε να δούμε σε φυσική κλίμακα την αλληλουχία των ασβεστόλιθων που δημιουργήθηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια στον πυθμένα μιας βαθιάς θάλασσας (Τηθύς), στη συνέχεια ανυψώθηκαν μέσα από σύνθετες γεωλογικές διεργασίες, διαβρώθηκαν από το νερό και σήμερα πλέον αποτελούν ένα ζωντανό βιβλίο της γεωλογικής ιστορίας. Αρκεί να ξέρουμε να το διαβάσουμε.
Άλλωστε, η αναζήτηση γεωμορφών στο πεδίο, τα οποία αποτελούν στοιχεία ερμηνείας του σημερινού ανάγλυφου αποτυπώνοντας ουσιαστικά χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια γεωλογικής ιστορίας, αποτελεί μια συναρπαστική διαδικασία που διευρύνει τη φαντασία και αναβαθμίζει συνολικά την ορειβατική εμπειρία. Σκοπός λοιπόν του άρθρου αυτού είναι μια πρώτη γνωριμία με τον μαγευτικό κόσμο των παγετώνων αλλά και της ερμηνείας των γεωμορφών γενικότερα. Ελπίζουμε να σας ανταμείψει στην επόμενη εξόρμησή σας στο βουνό!
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
ΙΓΜΕ (Βικος Αωος, Ορλιακας, κτλ)
Hughes
Κανελλοπούλου διπλ.
Πεζοπορικό πρόγραμμα στο Ζαγόρι
Trekking στο Ζαγόρι και στον ορεινό όγκο της Τύμφης από 1/8-8/8/2014
Γνωρίστε την καταπληκτική φυσική ομορφιά του εθνικού δρυμού Βίκου-Αώου μέσα στο εθνικό πάρκο της βόρειας Πίνδου, περπατώντας για έξι ημέρες στα μονοπάτια του Ζαγορίου και του ευρύτερου ορεινού όγκου της Τύμφης (Γκαμήλα 2497μ ) στη βόρεια Πίνδο.
1η μέρα: Άφιξη στα Ιωάννινα και μεταφορά του group με λεωφορείο στο χωριό Μονοδένδρι Ζαγορίου. Επίσκεψη στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής το οποίο χτίστηκε το 1412 με πανέμορφη θέα προς το φαράγγι του Βίκου. Διανυκτέρευση σε παραδοσιακό ξενώνα στο Μονοδένδρι.
2η μέρα: Κυκλική πεζοπορεία όπου ξεκινώντας από το Μονοδένδρι κατευθινόμασται προς το χωριό Βίτσα, μετά προς το πέτρινο καλντερίμι σκάλα Βίτσας, την πέτρινη τοξωτή γέφυρα Μίσιου στο φαράγγι του Βίκου, το χωριό Κουκούλι, το πέτρινο μονότοξο γεφυράκι Κοντοδήμου στο φαράγγι Βικάκι, το χωριό Κήπους, την τρίτοξη πέτρινη γέφυρα Πλακήδα, το πέτρινο μονότοξο γεφυράκι καπετάν Αρκούδα, το χωριό Δίλοφο, ξανά στη Βίτσα και τέλος επιστροφή στο Μονοδένδρι όπου και διανυκτέρευση. Ώρες πορείας 5-6
3η μέρα: Διάσχιση του φαραγγιού Βίκου ξεκινώντας από το Μονοδένδρι, αρχικά κατηφορίζουμε προς την κοίτη του φαραγγιού ενώ στη συνέχεια ανηφορίζουμε και κατηφορίζουμε διαδοχικά πεζοπορώντας μέσα σε δασωμένες πλαγιές ενώ τα γιγάντεα ασβεστολιθικά τοίχοι του υψώνονται γύρω μας. Στη συνέχεια συναντάμε τις πηγές του ποταμού Βοϊδομάτη με το πιο κρύο νερό στην Ελλάδα γύρω στους 9 βαθμούς C όπου μπορούμε να κάνουμε μια δροσιστική βουτιά και τέλος ανηφορίζουμε προς το χωριό Μικρό Πάπιγκο έχοντας εκπληκτική θέα προς το φαράγγι και στη νοτιοδυτική πλευρά της Αστράκας. Διανυκτέρευση σε παραδοσιακό ξενώνα στο Μικρό Πάπιγκο. Ώρες πορείας 6-7
4η μέρα: Ανάβαση από Μικρό Πάπιγκο προς την αλπική λίμνη της Γκαμήλας η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 2050 μέτρα με μοναδικά εκπληκτική θέα προς την Αστράκα, την Γκαμήλα και το Σμόλικα . Κατά τη διάρκεια της πορείας έχουμε θέα στις εντυπωσιακές δυτικές και βόρειες ορθοπλαγιές της Αστράκας αλλά και σε μεγάλο μέρος της Τύμφης με πανέμορφα ασβεστολιθικά βράχια ενώ διασχίζουμε τεράστια αλπικά λιβάδια. Στην συνέχεια ανεβαίνουμε προς την κορυφή του Λάπατου στα δυτικά του ορειβατικού καταφυγίου της Αστράκας σε υψόμετρο 2254μ και κατόπιν σταματάμε στο καταφύγιο όπου και η διανυκτέρευση. Ώρες πορείας 6-7
5η μέρα: Ξεκινώντας από το καταφύγιο ανεβαίνουμε προς την κορυφή της Γκαμήλας σε υψόμετρο 2497 μέτρα, περπατώντας σε εκπληκτικής ομορφιάς ασβεστολιθικό πεδίο με μοναδική θέα στις πανύψηλες κορυφές της Τύμφης. Η θέα από την κορυφή είναι μαγευτική τόσο νότια προς την Αστράκα όσο και βόρεια προς την κοιλάδα του Αώου και τον Σμόλικα. Επιστροφή στο καταφύγιο όπου και διανυκτέρευση. Ώρες πορείας 6
6η μέρα: Ξεκινάμε πάλι από το καταφύγιο και διασχίζουμε τα σε υψίπεδο αλπικά λιβάδια που χωρίζουν την Γκαμήλα και την Αστράκα περπατώντας σε μία ξεχωριστά όμορφου τοπίου διαδρομή βλέποντας όλες τις μεγάλες κορυφές της Τύμφης, στη συνέχεια συναντάμε και περπατάμε στην ανατολική πλευρά του, το εντυπωσιακό φαράγγι του Μέγα Λάκου ,μετά συνεχίζουμε προς το σημείο με την καλύτερη και εντυπωσιακότερη θέα προς το φαράγγι του Βίκου τη θέση Μπελόη, για να καταλήξουμε στο ψηλότερο χωριό του Ζαγορίου το Βραδέτο το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 1340 μέτρα όπου και θα διανυκτερεύσουμε σε παραδοσιακό ξενώνα. Ώρες πορείας 6-7.
7η μέρα: Ξεκινάμε από το Βραδέτο και κατηφορίζουμε το ωραιότερο πέτρινο καλντερίμι του Ζαγορίου τη σκάλα του Βραδέτου , μετά συναντάμε το χωριό Καπέσοβο με θαυμάσια θέα προς το φαράγγι της Μεζαριάς, στη συνέχεια περπατάμε στους Κήπους και από εκεί αφού περάσουμε πέτρινο γεφύρι του Μύλου ανηφορίζουμε προς το χωριό Ελάτη όπου και τελειώνει το πεζοπορικό ταξίδι μας. Διανυκτέρευση στην Ελάτη σε παραδοσιακό ξενώνα. Ώρες πορείας 5.
8η μέρα: Μεταφορά του group στα Ιωάννινα.
στο dmanolis900@gmail.com ή στο τηλ. 6972 432812 Περισσότερες πληροφορίες: zagori900.wordpress.com
Μανώλης Διαμαντόπουλος
Πρωινό χιονάκι στο Δίλοφο
Ενώ η πρόβλεψη μιλούσε για αραιή ή και καθόλου χιονόπτωση, ο καιρός είχε δική του γνώμη, όπως συνήθως έχει στα βουνά… Μέσα σε μία ώρα το έστρωσε για τα καλά. Οι φωτογραφίες είναι από το πρωινό τής 28ης Ιανουαρίου 2014.
Η αρχή τής χιονοπτώσεως …
Χιόνια στο καμπαναριό
Το χιονισμένο καλντερίμι και η γατούλα
Χιονισμένος πάνω μαχαλάς
Κάτασπρο παλιό καλντερίμι
Κάτω μαχαλάς
Χειμωνιάτικα χρώματα στα Ζαγοροχώρια
Με τα κόκκινα, πορτοκαλί και καφέ να δεσπόζουν, το χειμωνιάτικο Ζαγορίσιο τοπίο εντυπωσιάζει για μια ακόμη φορά τον επισκέπτη.
Ακολουθούν μερικές φωτογραφίες από τον Δεκέμβριο τού 2013 κατά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων και τής Πρωτοχρονιάς.
Φύλλο σε παγωμένο ρυάκι
Η χιονισμένη Τύμφη κατά το χειμωνιάτικο ηλιοβασίλεμα
Ο κοκκινολαίμης
Το γεφύρι τού Αγ. Μηνά στο βάθος
Δάσος κωνοφόρων
Ένα μοναχικό φύλλο…
Ένας δασικός δρόμος…
Τάπητας από φύλλα βελανιδιάς
Η Τύμφη χιονισμένη
Μία και μοναδική σταγόνα βροχής
Ένα ελατάκι ανάμεσα από δύο νεαρές βελανιδιές
Το δάσος με ψιλόβροχο και ομίχλη
Μια παλιά ξερολιθιά μεσ’ το δάσος
Χειμωνιάτικο τοπίο
Εικόνες τού Φθινοπώρου στα Ζαγόρια
Amanita caesarea πίσω από ξεραμένα φύλλα βελανιδιάς
Πράσινη μπαλίτσα αγνώστου προελεύσεως
Άνθη Colchicum lingulatum σε πέτρες καλντεριμιού
Άνθη Colchicum lingulatum στα Ζαγοροχώρια
Από μία βόλτα στο δάσος
Ένα μοναχικό κράνο
Κυκλάμινα σε πέτρες καλντεριμιού στο Δίλοφο στα Ζαγοροχώρια
Ηλιαχτίδα μέσα από ένα Λακτάριο πιπεράτο (Lactarius Piperatus)
Η χαράδρα τού Βίκου
Ένα πιάτο με μανιτάρια
Αντικατοπτρισμοί στο ποταμάκι στον Άγιο Μηνά
Φυσικό κάδρο σε μία πέτρα με θέμα ένα αγριόχορτο
Trekking το Πάσχα
Αυτό το Πάσχα αδράξτε την ευκαιρία τής επισκέψεώς σας στα Ζαγόρια και εξερευνήστε το πυκνό δίκτυο των καλοδιατηρημένων μονοπατιών στα Ζαγόρια και τους δύο Εθνικούς Δρυμούς, Βίκου-Αώου και Βάλια Κάλντα.
Οδηγός σας ο Μανώλης Διαμαντόπουλος, τοπικός οδηγός μονοπατιών με έδρα το Δίλοφο Κεντρικού Ζαγορίου, με άριστη γνώση τού δικτύου των μονοπατιών τής περιοχής.
Μυηθείτε μέσα από τη πεζοπορία (trekking) στον κόσμο των φαραγγιών, των δασών, των ποταμών, της παραδοσιακής Ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής, των μονών τής περιοχής.
Κάψτε τις θερμίδες τού Πασχαλιάτικου αρνιού με μια καλή πεζοπορία στα μονοπάτια τού Ζαγορίου …
Κρόκοι δίπλα σε μία κρήνη
Θέα
Το μαγεμένο δάσος
Μονοπάτι
Ο δημοσιογράφος Παναγιώτης Χριστόπουλος αναφέρει για τα μονοπάτια του Ζαγορίου:
“Η πεζοπορία στο ορεινό δίκτυο των 46 χωριών τού Ζαγορίου και τού γεμάτου δάση, χαράδρες, φαράγγια, ποτάμια και χειμάρρους περιβάλλοντός του διευκολύνεται χάρη στην ακριβή χάραξη από το πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών (από εδώ περνάει το περίφημο Ε6) και των Εθνικών Μονοπατιών, αλλά κυρίως από το πρόγραμμα «Life-Ζαγόρι» (είναι αυτά που χαρακτηρίζονται από το γράμμα Ζ και έναν αριθμό – 31 στο σύνολό τους).
Στην ουσία, το δίκτυο των μονοπατιών είναι οι εμπορικοί δρόμοι τής περιοχής πάνω από τα Ιωάννινα κατά τον 16o, τον 17o και τον 18o αιώνα, οι καθημερινές δηλαδή διαδρομές που διέσχιζαν οι άνθρωποι που ζούσαν εδώ. Και, βέβαια, τα περίφημα τοξωτά γεφύρια που διέσχιζαν τα ποτάμια και τα ρέματα τής περιοχής κατασκευάστηκαν εκείνα τα χρόνια. Σήμερα σώζονται περίπου εξήντα από αυτά, ενώ μαρτυρίες κάνουν λόγο για τουλάχιστον άλλα εκατό, τα οποία καταστράφηκαν με τα χρόνια από την αχρηστία ή διάφορα φυσικά φαινόμενα. Τα γεφύρια και οι δρόμοι με τις παραχωμένες μέσα στο έδαφος πέτρες, όχι με τη μορφή σκαλιού, αλλά σαν στηρίγματα αντίστασης, τούς λεγόμενους «αναβαθμούς», είναι χαρακτηριστικά δείγματα των λύσεων που έβρισκαν οι μάστορες από τα Ζαγοροχώρια για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που πρόσθετε το τοπίο στις μετακινήσεις τους”.
Μονοπάτια – διαδρομές
Προτάσεις για πεζοπορία στο Ζαγόρι.
Χρήσιμες πληροφορίες για το δίκτυο των μονοπατιών τής περιοχής, όπως, μήκος και διάρκεια διαδρομής, υψομετρική διαβάθμιση, σήμανση, πληροφορίες για την πανίδα-χλωρίδα.
Τα ακόλουθα μονοπάτια βρίσκονται στην περιοχή γύρω από το Δίλοφο Ζαγορίου.
Η κατάταξη είναι με αλφαβητική σειρά και με βάση την αφετηρία τού μονοπατιού.
ΒΙΤΣΑ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 11km από το Δίλοφο
ΔΙΚΟΡΦΟ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 17km από το Δίλοφο
ΔΙΛΟΦΟ
ΕΛΑΤΗ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 8km από το Δίλοφο
ΕΛΑΦΟΤΟΠΟΣ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 16km από το Δίλοφο
ΚΑΠΕΣΟΒΟ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 12km από το Δίλοφο
ΚΗΠΟΙ | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 7km από το Δίλοφο
ΜΟΝΟΔΕΝΤΡΙ (ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ) | για να πάτε στην αφετηρία οδικώς: 14km από το Δίλοφο
ΒΙΤΣΑ – ΣΚΑΛΑ ΒΙΤΣΑΣ – ΓΕΦΥΡΑ ΚΟΚΚΟΡΗ
Αφετηρία: Βίτσα
Τέρμα: γέφυρα Κόκκορη (στην επαρχιακή οδό Ιωαννίνων-Κεντρικού Ζαγορίου)
Μήκος διαδρομής: 3 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1,5 ώρα
Υψομετρική διαβάθμιση: 880μ.-960μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: Ζ9, Ο3 (το δεύτερο ήμισυ)
Σήμανση: μέτρια
Βαθμός δυσκολίας: πολύ χαμηλός
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: δεν υπάρχει
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι, κέδρα
Πανίδα: αρκούδα, νυκτόβια και ημερόβια αρπακτικά πτηνά (ασπροπάρης, βραχοκιρκίνεζο κ.α.), σβαρνίστρα Ενδιαφέροντα σημεία: η σκάλα Βίτσας (καλντερίμι χτισμένο στα βράχια), το γεφύρι τού Μίσιου, το γεφύρι τού Κόκκορη, η χαράδρα τού Βίκου
^
ΔΙΚΟΡΦΟ – ΚΗΠΟΙ
Αφετηρία: Δίκορφο
Τέρμα: Κήποι
Μήκος διαδρομής: 12 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 4 ώρες
Υψομετρική διαβάθμιση: 1000μ.-800μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι, επαρχιακή οδός, δασική οδός
Ειδική σήμανση: Ο3
Σήμανση: καλή
Βαθμός δυσκολίας: χαμηλός
Πρόσθετες δυσκολίες-κίνδυνοι: σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων ο ποταμός των Κήπων (Μπαγιώτικο ρέμα) ενδέχεται να μην είναι βατός. Ο οδοιπόρος ας αναζητήσει το γεφύρι που βρίσκεται στα ανατολικά και κατόπιν την επαρχιακή οδό στα βόρεια τού ποταμού. Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: συναντάται σπάνια
Βλάστηση: δρυοδάση
Πανίδα: αρκούδα, αγριογούρουνο, ζαρκάδι. Ενδιαφέροντα σημεία: τα πέτρινα γεφύρια και τα παραδοσιακά ξωκλήσια
^
ΔΙΛΟΦΟ – ΒΙΤΣΑ
Αφετηρία: Δίλοφο
Τέρμα: Βίτσα
Μήκος διαδρομής: 3 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1,5 ώρα
Υψομετρική διαβάθμιση: 880μ.-960μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: Ζ15
Σήμανση: μέτρια
Βαθμός δυσκολίας: πολύ χαμηλός
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: συναντάται σπάνια
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι, κέδροι
Πανίδα: αγριογούρουνο, δρυοκολάπτες
^
ΕΛΑΤΗ – ΜΥΛΟΣ – ΑΓ. ΜΗΝΑΣ
Αφετηρία: Ελάτη
Τέρμα: ξωκλήσι Αγίου Μηνά
Μήκος διαδρομής: 2 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1 ώρα
Υψομετρική διαβάθμιση: 960μ.-750μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: Ζ24
Σήμανση: μέτρια
Βαθμός δυσκολίας: χαμηλό
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: δεν υπάρχει
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι
Πανίδα: αρκούδα, αγριογούρουνο, δρυοκολάπτες
Ενδιαφέροντα σημεία: τα πέτρινα γεφύρια, τα ερείπια ενός μύλου, το ξωκλήσι τού Αγίου Μηνά
^
ΕΛΑΦΟΤΟΠΟΣ – ΑΝΩ ΠΕΔΙΝΑ
Αφετηρία: Ελαφότοπος
Τέρμα: Άνω Πεδινά
Μήκος διαδρομής: 3 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1 ώρα και 20’
Υψομετρική διαβάθμιση: 1.100μ.-960μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: Ζ5
Σήμανση: πρόχειρη έως και ανύπαρκτη
Βαθμός δυσκολίας: χαμηλός
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: συναντάται πολύ σπάνια
Βλάστηση: πουρνάρια, κέδρα
Πανίδα: ασπροπάρης, γερακίνα
Ενδιαφέροντα σημεία: βρύση παραδοσιακής αρχιτεκτονικής
^
ΚΑΠΕΣΟΒΟ – ΣΚΑΛΑ ΒΡΑΔΕΤΟΥ – ΒΡΑΔΕΤΟ
Αφετηρία: Καπέσοβο
Τέρμα: Βραδέτο
Μήκος διαδρομής: 3 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1 ώρα και 45’
Υψομετρική διαβάθμιση: 1.100μ.-1.340μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: δεν υπάρχει
Σήμανση: δεν υπάρχει
Βαθμός δυσκολίας: πολύ χαμηλός
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: δεν υπάρχει
Βλάστηση: γάβροι, κέδροι
Πανίδα: ασπροπάρης, βραχοκιρκίνεζο, σβαρνίστρα
Ενδιαφέροντα σημεία: η σκάλα Βραδέτου, τα πέτρινα γεφύρια, τα παραδοσιακά ξωκλήσια, το φαράγγι Μεζαριάς
^
ΚΗΠΟΙ – ΚΟΥΚΟΥΛΙ
Αφετηρία: Κήποι
Τέρμα: Κουκούλι
Μήκος διαδρομής: 2,5 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 1 ώρα και 15’
Υψομετρική διαβάθμιση: 800μ.-900μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι (επαρχιακή οδός)
Ειδική σήμανση: Ζ31
Σήμανση: πρόχειρη
Βαθμός δυσκολίας: πολύ χαμηλός
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: καθόλη τη διάρκεια τού έτους
Πόσιμο νερό: δεν υπάρχει
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι, κέδροι
Πανίδα: αγριογούρουνο, δρυοκολάπτες, γερακίνα, βραχοκιρκίνεζο
Ενδιαφέροντα σημεία: το φαράγγι Σελάτο ή Βικάκι, το γεφύρι Λαζαρίδη ή Κοντοδήμου, η σκάλα Κουκουλίου (καλντερίμι χτισμένο σε βράχια), τα ερείπια τού Μύλου Λαζαρίδη
^
ΜΟΝΟΔΕΝΤΡΙ – ΒΙΚΟΣ
Αφετηρία: Μονοδέντρι
Τέρμα: Βίκος (οικισμός)
Μήκος διαδρομής: 10 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 6 ώρες
Υψομετρική διαβάθμιση: 1.060μ.-550μ.-770μ.
Τύπος διαδρομής: μονοπάτι
Ειδική σήμανση: Ο3 εκτός από την αρχή και το τέλος τής διαδρομής (είσοδος και έξοδος από το φαράγγι)
Σήμανση: καλή
Βαθμός δυσκολίας: υψηλός
Πρόσθετες δυσκολίες-κίνδυνοι: να αποφεύγεται η διάσχιση τού φαραγγιού κατά την περίοδο παρατεταμένων βροχοπτώσεων ή κατακλυσμιαίων βροχών (γενικότερα συνιστάται προσεκτικό βάδισμα)
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: από τον Απρίλιο έως το Νοέμβριο (πιθανά και τους υπόλοιπους μήνες αν δεν έχουν προηγηθεί έντονες βροχοπτώσεις)
Πόσιμο νερό: υπάρχει μόνο μία πηγή
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι, κρανιές κ.α.
Πανίδα: αρκούδα, δρυοκολάπτες, ασπροπάρης, χρυσαετός, νυκτόβια αρπακτικά πτηνά, σβαρνίστρα, πέστροφα
Ενδιαφέροντα σημεία: το φαράγγι τού Βίκου, οι πηγές τού Βοϊδομάτη, η παρθένα φύση
^
ΜΟΝΟΔΕΝΤΡΙ – ΠΑΠΙΓΚΟ
Αφετηρία: Μονοδέντρι
Τέρμα: Πάπιγκο (Μικρό ή Μεγάλο)
Μήκος διαδρομής: 12 χλμ.
Διάρκεια διαδρομής: 7 ώρες
Υψομετρική διαβάθμιση: 1.060μ.-550μ.-1.000μ.
Ειδική σήμανση: Ο3 εκτός από την αρχή της διαδρομής (είσοδος στο φαράγγι)
Σήμανση: καλή
Βαθμός δυσκολίας: υψηλός
Πρόσθετες δυσκολίες-κίνδυνοι: να αποφεύγεται η διάσχιση τού φαραγγιού κατά την περίοδο παρατεταμένων βροχοπτώσεων ή κατακλυσμιαίων βροχών (γενικότερα συνιστάται προσεκτικό βάδισμα)
Προτεινόμενος χρόνος επίσκεψης: από το Μάιο έως το Νοέμβριο (πιθανά και τους υπόλοιπους μήνες αν δεν έχουν προηγηθεί έντονες βροχοπτώσεις)
Πόσιμο νερό: υπάρχουν δύο πηγές
Βλάστηση: βελανιδιές, γάβροι, κρανιές, φλαμουριές κ.α.
Πανίδα: αρκούδα, δρυοκολάπτες, ασπροπάρης, χρυσαετός, νυκτόβια αρπακτικά πτηνά, σβαρνίστρα, πέστροφα
Ενδιαφέροντα σημεία: το φαράγγι τού Βίκου, οι πηγές τού Βοϊδομάτη, η παρθένα φύση
Παρατηρήσεις: σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων πιθανά η μοναδική δίοδος-έξοδος από το φαράγγι προς το Πάπιγκο να είναι αδιάβατη
Πηγή: monopatia.skai.gr/