Ζαγόρι
Το Ζαγόρι
Το Ζαγόρι είναι περιοχή στο Νομό Ιωαννίνων, στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στην περιοχή υπάρχουν 45 χωριά, τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια, τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου. Έχει έκταση περίπου 1,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αρχίζει από το Νότιο Δυτικό μέρος από το όρος Μιτσικέλι (υψόμετρο 1,810 μ), φθάνει προς βορρά στον Αώο ποταμό και το όρος Τύμφη και ανατολικά μέχρι τον ποταμό Βάρδα στο Μαυροβούνι (υψόμετρο 2,100 μ) κοντά στο Μέτσοβο.
Η λέξη Ζαγόρι προέρχεται από τα Σλαβικά, από την πρόθεση Za που σημαίνει “πίσω” και το ουσιαστικό gora που σημαίνει “βουνό”. Στην αρχαιότητα η περιοχή ονομάζονταν «Παροραία», και οι κάτοικοί της «Παροραίοι», δηλαδή αυτοί που ζουν πίσω από τα όρη.
Το υπέδαφος τής περιοχής
Τα πετρώματα της χαράδρας του Βίκου είναι ασβεστολιθικά στα δυτικά και πετρώματα φλύσχη στα ανατολικά. Οι έντονες χαραδρώσεις του εδάφους κάνουν εμφανείς όλες τις πτυχές των πετρωμάτων, οι οποίες προήλθαν από τις αναδιπλώσεις του φλοιού τής γης όταν δημιουργήθηκαν οι ορεινοί όγκοι των Διναρικών Άλπεων και της Πίνδου.
Χαρακτηριστικό στοιχείο της περιοχής του Ζαγορίου είναι ο ασβεστολιθικός σχιστόλιθος — πολύ ανοιχτό γκρι, σχεδόν άσπρο — και ο φλύσχης, ψαμμιτικός σχιστόλιθος χρώματος γκρι πολύ πιο σκούρου.
Προστατευόμενες περιοχές – Μνημεία της φύσης:
Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου, γνωστός και με την ονομασία «Ο Δρυμός των μεγάλων κορυφών», εκτείνεται από το ορεινό συγκρότημα τής Τύμφης ως το βορειοδυτικό άκρο της Πίνδου.
Καθεστώς προστασίας Κεντρικού Ζαγορίου και Ανατολικού Όρους Μιτσικελίου:
7.100 στρέμματα αποτελούν Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Αγ. Αθανάσιος-Σιπίτουρα/Ασπραγγέλων – Ελάτης).
84.360 στρέμματα τής περιοχής καλύπτονται από τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας ΟΡΟΣ ΜΙΤΣΙΚΕΛΙ (GR2130008)
Η Ιστορία τού Ζαγορίου εν τάχει
Το έδαφος της περιοχής είναι εξαιρετικά δύσβατο, με τις απότομες χαράδρες, τα πυκνά δάση και τα ατελείωτα βουνά, κάτι που απετέλεσε αποτρεπτικό παράγοντα για πολλούς λαούς, φυλές και αυτοκρατορίες στο πέρασμα των αιώνων να εισέλθουν και να εγκατασταθούν στην περιοχή.
Η ιστορία του Ζαγορίου γενικά δεν περιλαμβάνει λεηλασίες, κατακτήσεις, πολεμικές συρράξεις, εκτοπίσεις πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα αυτού πιστεύεται πως μεγάλο τμήμα του πληθυσμού διατήρησε πανάρχαια έθιμα και παραδόσεις. Πιστεύεται πως οι Σαρακατσάνοι, πολλοί από του οποίους κατοικούν στην περιοχή, είναι απόγονοι των αρχαίων κατοίκων του Ζαγορίου.
Το Ζαγόρι ήταν μέλος του αρχαίου ελληνικού βασιλείου των Μολοσσών, που στην ύστερη κλασική εποχή επικράτησε σε όλη την Ήπειρο. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μέγα Αλέξανδρου, καταγόταν από την πόλη «Μολοσσίδα», στην συμβολή των ποταμών Βοϊδομάτης, Αώος και Σαραντάπορου.
Στην Βυζαντινή εποχή, δεν μνημονεύεται σε κάποιο χρονικό ότι η περιοχή υπέστη καταστροφές από κάποιο κατακτητή. Κάτι ανάλογο συνέβη και στηνΤουρκοκρατία: το δύσβατο έδαφος πρόσφερε ασφάλεια στον πληθυσμό. Στην πραγματικότητα, από το 1430 που οι Τούρκοι κατέκτησαν την Ήπειρο, με την συνθήκη του Βοϊνίκου, εγκαθιδρύθηκε ένα ειδικό καθεστώς μεταξύ του «Κοινού του Ζαγορίου» και των Οθωμανικών αρχών, και αποδίδονταν κάποιος φόρος ως αντάλλαγμα για την μερική αυτονομία της περιοχής. Η είσοδος τουρκικών στρατευμάτων γίνονταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Τα 14 χωριά τού Ζαγορίου (τα υπόλοιπα ιδρύθηκαν αργότερα) από τον 16ο αιώνα γνώρισαν σταδιακά εμπορική και οικονομική άνθιση, καθώς η γη και τα περιουσιακά τους στοιχεία δεν κατασχέθηκαν ποτέ από τις τουρκικές αρχές. Αυτή η κατάσταση ευνοούσε και τους Τούρκους, εφόσον το Ζαγόρι δεν ήταν εστία επαναστάσεων και αναταραχών.
Από τον 17ο αιώνα, καθώς ο πληθυσμός τής περιοχής αυξάνεται ραγδαία, επιφανείς Ζαγορίτες, ασχολούνται με το εμπόριο. Το Ζαγόρι αποκτά ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη, τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη Ρωσία. Το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού ανέβηκε κατακόρυφα, με την ίδρυση σχολείων και βιβλιοθηκών σε κάθε χωριό. Η ευημερία τής περιοχής συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό και τον 18ο αιώνα, όπου ιδρύθηκαν και σχολεία θηλέων, κατασκευάστηκαν μύλοι για να αλέθουν καλαμπόκι, περίτεχνα κατασκευασμένες βρύσες (κρήνες) και πετρόχτιστα γιοφύρια που είναι διάσπαρτα στην περιοχή. Πρωτοτυπία για την περιοχή αποτελεί και η ακμή μιας μορφής ιατρικής, όπου ο γιατρός έκανε χρήση θεραπευτικών βοτάνων, καθώς η περιοχή του Βίκου είναι πλούσια σε βότανα. Είχε γίνει λόγος και για την ίδρυση εκπαιδευτικού ιδρύματος εφάμιλλου με πανεπιστήμιο από τον Νεόφυτο Δούκα.
Μετά το 1860 ξεκινάει ο σταδιακός οικονομικός και εμπορικός μαρασμός, κυρίως λόγω της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Επιφανείς Ζαγορίτες
Μάνθος Οικονόμου, γραμματέας και σύμβουλος του Αλή Πασά, από το Κουκούλι, μέλος της Φιλικής Εταιρείας
Γεώργιος Γεννάδιος
Νεόφυτος Δούκας (1760-1845) κληρικός, λόγιος, συγγραφέας μεγάλου όγκου έργων που συνετέλεσαν στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό
Αλέξιος Νούτσος (1769-1822), από το Καπέσοβο
Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, εθνικοί ευεργέτες, έμποροι από το Μονοδένρι, μέλη της Φιλικής Εταιρείας
Κωνσταντίνος Πασχάλης, ευεργέτης από το Καπέσοβο
Παύλος Πασχάλης, ευεργέτης, αδελφός του προαναφερόμενου
Αναστάσιος Σακελλάριος, διευθυντής της Ζωσιμαίας Σχολής (1833-1862)
Αγγελική Παπάζογλου, ευεργέτης από το Σκαμνέλι
Ελευθέριος Ζαγορίτης, πρώην μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου
Μάικλ Δουκάκης (1933 – ), πρώην κυβερνήτης της Μασσαχουσέτης και υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ, από το Βρυσοχώρι
Τζών Κασσαβέτης (1929-1989), διάσημος σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός, από το Βρυσοχώρι
